Przed rokiem zmarł twórca Mafaldy – argentyński rysownik
komiksów Joaquín Salvador Lavado, większości znany jako Quino. Miał 88 lat.
Były wydawca artysty Daniel Divinsky napisał na Twitterze: „Quino zmarł. Wszyscy dobrzy ludzie w kraju i na świecie będą go opłakiwać“. Wiceprezydent Argentyny i była głowa
państwa Cristina Fernández de Kirchner powiedziała, że mając na uwadze
dyktaturę w Argentynie w latach 70. i 80., Quino mówił rzeczy, których nie
powinno się mówić. „Z wielką siłą rzucił społeczeństwu wyzwanie”. Podczas
dyktatury narysował sześcioletniego działaczkę na rzecz praw człowieka o
imieniu Mafalda, która po raz pierwszy ukazała się drukiem w 1964 roku. Na stronie
internetowej Quino jest opisana jako „ciekawa, inteligentna, ironiczna,
nonkonformistyczna dziewczynka”, która „zajmuje się pokojem i prawami
człowieka, nienawidzi zup i kocha Beatlesów”. W wywiadzie z 2000 roku Quino
powiedział: „Nie sądzę, aby moje rysunki były z rodzaju tych, z których ludzie
się śmieją. Mam większą tendencję do używania noża sekcyjnego niż do łaskotania”. „Nie zawracam sobie głowy
humorem; on po prostu wychodzi ze mnie. Chciałbym być zabawniejszy, ale z
wiekiem stajesz się mniej zabawny i bardziej przenikliwy”, mawiał. Quino był
„twórcą niezapomnianej Mafaldy i
jednym z najbardziej międzynarodowych rysowników w języku hiszpańskim” –
wspomina Królewska Hiszpańska Akademia z siedzibą w Madrycie. „Jego precyzyjne komentarze
dotarły na obie strony Atlantyku dzięki rysunkom i charakterystycznemu
humorowi”.
 |
| il. 1.: Quino w karykaturze Miguela Repa. W: Toda Mafalda. Ediciones de la flor. Buenos Aires 1997, s. 28. |
Na polski przekład Mafalda
musiała czekać aż 56 lat od swojego argentyńskiego debiutu. Wszystkie
komiksy. Tom 1 i 2 o z przygodami tytułowej bohaterki i jej przyjaciół ukazały się w
warszawskim wydawnictwie Nasza Księgarnia w przekładzie Filipa
Łobodzińskiego.
Na początku ta dziewczynka o okrągłej twarzy i z dużą
czerwoną wstążką w jej ciemnych włosach miała ukazać się w komiksie
reklamującym artykuły gospodarstwa domowego marki „Mansfield“. „Poproszono mnie
o komiks, który nie będzie ani jak Blondie, ani jak Peanuts,
ale dokładnie pomiędzy“, wspomina rysownik Quino (własc.: Joaquín Salvador
Lavado). Stworzył Mafaldę, której pierwsze trzy epizody ukazały się w „Leoplánie“
i które tak przypadły masom do gustu, że 29. września 1964 przejął je tygodnik „Primera
Plana“ jako regularny pasek. Do 1973 roku rysunki te miały swoje stałe miejsce
w gazecie codziennej „El Mundo“. A przygotowywana
reklama nigdy się nie ukazała. Książki z Mafaldą
zostały przetłumaczone na 26 języków, a tylko w samej Argentynie sprzedane w 20
milionach egzemplarzy.
 |
| il. 2.: Quino: Mafalda. Wszystkie komiksy. Tom 1, s. 120 © Nasza Księgarnia |
Zdarzało się już, że Mafalda, jej rodzina i przyjaciele
mówili po polsku, więc to tłumaczenie nie jest pierwszą próbą przedstawiania
pierwszoklasistki Polakom. Ale to pierwsze wydanie wszystkich pasków komiksowych
z przygodami małej argentyńskiej dziewczynki, zebranych w dwóch tomach. Jak to
zostało napisane na wstępie, powstałe w latach 1964-1973 działa, zostały
przetłumaczone na język polski przez dziennikarza, muzyka i aktora Filipa
Łobodzińskiego, który w swoim krótkim wstępie do pierwszego tomu pisze: „Już
pierwsza historyjka zdradza nam, że wprawdzie bohaterka jest jeszcze dzieckiem (...),
ale świat i jego problemy, zwłaszcza geopolityczne i społeczne, traktuje bardzo
poważnie. Znacznie poważniej niż
dorośli. Mafalda jest orędowniczką demokracji, sprawiedliwości społecznej i
pokoju. Łatwo dostrzega hipokryzję polityków i mediów, domyśla się
podskórnych mechanizmów, kóre rządzą światem wbrew temu, co zwykliśmy nazywać
prawami człowieka“ (s. 7).
 |
| il. 3.: Quino: Mafalda. Wszystkie komiksy. Tom 1, s. 159 © Nasza Księgarnia |
Tytułowa bohaterka ma dopiero sześć lat i pochodzi z typowej
mieszczańskiej rodziny. Ale w tej ładnej, serdecznej dziewczynce jest coś
więcej, niż mogłoby się wydawać. Ponieważ Mafalda uważnie obserwuje politykę
narodową i międzynarodową, jej myśli i działania skierowane są przeciwko
niesprawiedliwości, agresywności ludzi, broni nuklearnej, wojnie, rasizmowi, imperialistycznym
ugodom; a czasem tylko przeciwko zupie, którą zawsze musi jeść na obiad. „Zatrzymajcie
świat, chcę wysiąść“ – to jedno z najbardziej znanych powiedzonek Mafalday. „Najgorszew
rodzinach jest to, że każdy chce byc ojcem“ – brzmi inne. Jej pasją są Beatlesi,
pokój, prawa człowieka i demokracja, jej rodzina: matka, ojciec i brat Guille.
Komentarze i działania Mafaldy odzwierciedlają problemy społeczne i polityczne
lat sześćdziesiątych. Podczas dyktatury wojskowej 1976-1983 komiks
„prawdopodobnie dlatego nie został zakazany, ponieważ był zbyt popularny, a
cenzura była bardziej pośrednia, np. poprzez aresztowania wydawców”, uważa
argentyńska badaczka Isabella Cosse, autorka książki Mafalda: A Social andPolitical History of Latin America‘s Global Comic (Duke
University Press 2019).
Mafalda walczy „przede wszystkim przeciw ludzkiej głupocie“,
powiedział kiedyś jej twórca. Ma wielu przyjaciół, w których odbijają się różne
cechy charakteru typowe dla tamtego czasu, jak np. wstydliwy, romantyczny i
wysoce inteligentny Felipe, który ponad wszystko uwielbia komiksy przygodowe, a
ich bohaterów jak Zorro czy The Lone Ranger darzy wyjątkowym szacunkiem, gdyż
sam chętnie byłby taki jak oni. Manolito Goreiro jest za to brutalnym, ambitnym
materialistą, który chciałby posiadać sieć supermarketów, i dla którego Rockefeller
jest największym idolem. Nienawidzi hippisów, Beatlesów i plotek Susanity
Clotilde Chirusi, która swoją przyszłość wyobraża sobie tylko u boku bogatego
męża, z gromadką dzieci. Jest ona zwierciadłem typowej burżuazyjnej rodziny
imigrantów, w której kultywowane są uprzedzenia wobec biedy i czarnych. Miguelito
Pitti postrzega siebie jako centrum świata; jest marzycielem, ale bardziej pewnym
siebie i samolubnym niż Felipe. I wreszcie Libertad, wysoce intelektualna i
kreatywna dziewczyna, szczególnym ceniąca kulturę i rewolucję.
 |
| il. 4.: Quino: Mafalda. Wszystkie komiksy. Tom 1, s. 250, 260 © Nasza Księgarnia |
Efektywny w swojej prostocie styl rysunków funkcjonuje
znakomicie w połączeniu z filozoficzno-krytycznymi komentarzami w dymkach. Quino
sprawdza się w swoich paskach jako przenikliwy obserwator związków
międzyludzkich, posiadający znakomite wyczucie komizmu i tragizmu, prześwietlający
ludzkie dusze i demaskujący utarte zachowania. To zapewne z tych powodów stała
się Mafalda najpopularniejszym paskiem komiksowym
hiszpańskiego i portugalskiego obszaru językowego. Ostatni pasek ukazał się w roku 1973.
Zadziwiające, że te rysunki sprzed dziesięcioleci „nadal
pasują do aktualnych problemów“, powiedział rysownik w 2014 z okazji 50.
urodzin Mafaldy. Pozostaje ona fenomenem swoistym socjalnym fenomenem, powiedziała
Isabella Cosse Instytutowi Iberoamerykańskiemu Pruskiego
Dziedzictwa Kulturowego: „Jest to ikona, która może być
używana i adaptowana przez wiele różnych kolektywów i działaczy jako rodzaj
sztandaru do wyrażania własnej tożsamości o bardzo różnych cechach. Działacze
na rzecz praw kobiet w Argentynie podobnie jak demonstranci w Chile i Brazylii prowadzą
Mafaldę ulicami. Postać z komiksu (...) ma ponad sześć milionów obserwujących
na Facebooku, rozsianych po całym świecie. Wielu z nich wyobraża sobie: jacy
byliby Mafalda i jej przyjaciele, gdyby byli dorośli? Różne odpowiedzi na to
pytanie odzwierciedlają różne percepcje. Mówią też wiele o rozłamach między
klasą średnią, klasą robotniczą i antyestabliszmentem”.
 |
| il. 5.: Quino: Mafalda. Wszystkie komiksy. Tom 1, s. 136 © Nasza Księgarnia |
Mimo że Mafalda powołana została do życia ponad pół wieku
temu, jej feministyczna postawa i krytyczne podejście do rzeczywistości sprawiają,
że objawia się dzisiaj jako osoba na wskroś nowoczesna. I nadal – niestety – pozostaje
całkiem aktualna. Powinna być zatem czytana. Teraz także po polsku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz