Piotr Paziński stara się w swojej książce Labirynt i drzewo. Studia nad Ulissesem Jamesa Joyce’a ukazać całe
bogactwo Ulissesa za pomocą metody
hermeneutycznej, „opartej na żydowskiej tradycji egzegezy midraszowej”.
Zaznacza jednak od razu, że „nie traktuje powieści Joyce’a jako świętego
tekstu”. Podkreśla, iż nie stara się sakralizować książki. Dostrzega w niej dualizm,
który opisuje, odwołując się do dwóch symboli – greckiego labiryntu i biblijnego
drzewa życia. Dzieli swoją rozprawę na cztery rozdziały, w których opisuje
kolejno czas, stosunki przestrzenne, język i autorską kreację powieści przez Joyce’a.
Autor Labiryntu i drzewa
odwołuje się często do tradycji kultury śródziemnomorskiej – do jej tekstów
filozoficznych i religijnych, a także do jej symboli muzycznych i plastycznych,
wykraczając w ten sposób poza czystą wiedzę literaturoznawczą. Przy omawianiu
tak wieloznacznego i wielokontekstowego dzieła, jakim jest Ulisses, zabiegi tego typu (że nie wspomnę o odwoływaniu się do
innych tekstów literackich) są szczególnie wartościowe. Mamy do czynienia z kimś,
kto badając dzieło Joyce’a sięga do dorobku innych dziedzin humanistycznych.
Trudno przecież byłoby znaleźć inną książkę, która by w sposób bardziej
doskonały traktowała o człowieku i wszystkim, co z nim związane, jak
monumentalna „niebieska księga” Irlandczyka – jak Ulisses właśnie. Jej
autor – wykształcony u dublińskich jezuitów między innymi na grece i łacinie –
swobodnie i z pełną świadomością poruszał się po kulturze śródziemnomorskiej i
był humanistą, jednym z najbardziej świadomych swoich korzeni. W podobnej sytuacji
znajduje się Paziński. Jest świadomy całości tej tradycji w powieści, którą
omawia. I czyni to w sposób bardzo udany.
Jeżeli wierzyć Joyce’owi (a nie ma powodu, żeby mu nie wierzyć), to
umieścił on w Ulissesie – jak sam
stwierdził – „tyle pułapek i zagadek, że na całe wieki dostarczy on zajęcia
profesorom kłócącym się o to, co miał na myśli”. Paziński nie kłóci się w
swojej analizie z tym, co dotychczas na temat Ulissesa powiedziano, wyjaśnia natomiast rzetelnie, co Joyce mógł
mieć na myśli pisząc tę powieść – i w ten sposób wpisuje się w szereg ważnych
ujęć interpretacyjnych, opisujących najdłuższy dzień w literaturze światowej. Myślę,
że właśnie dzięki swojej rzetelności książka Pazińskiego może stać się – obok Telemacha w labiryncie świata Egona
Naganowskiego – jedną z ważniejszych monografii w języku polskim poświęconych
dziełu Irlandczyka. Jeżeli uznać Ulissesa
za zmyślnie skonstruowany labirynt, a dzień Leopolda Blooma (głównego bohatera
powieści) za symbol życia każdego człowieka, to książka Pazińskiego – niczym niegdyś
mityczna nić Ariadny darowana Tezeuszowi – pomoże nam przejść przez ten zawiły
labirynt ludzkiego życia.
Arkadiusz Łuba
Piotr Paziński, Labirynt i drzewo.
Studia nad Ulissesem Jamesa Joyce’a, Austeria, Kraków 2005.
